Brontekst bekijken van Adrianus Benedictus van Lieshout

{{Infobox persoon
| kop               = A.B. van Lieshout
| afbeelding        = Zelfportret A.B. van Lieshout 1840.jpg
| onderschrift      = Foto GAW, nr. 43856
| voornamen         = Adrianus Benedictus
| roepnaam          = 
| tussenvoegsels    = van
| achternaam        = Lieshout
| geboortedatum     = januari 1802
| geboorteplaats    = Waalwijk
| overlijdensdatum  = 30 januari 1885
| overlijdensplaats = Waalwijk
| beroepen          = Tekenaar en calligraaf
}}
'''Adrianus Benedictus van Lieshout''' (Waalwijk, januari 1802 - Waalwijk, 30 januari 1885) was een Waalwijkse tekenaar en calligraaf.

==Inleiding==
"''Een kunstenaar waarop Waalwijk met recht roem mag dragen.''" schreef [[De Echo van het Zuiden]] op zondag 1 februari 1885 in het overlijdensbericht van A.B. van Lieshout. Deze 19de eeuwse Waalwijkse kunstenaar moet een bekend en gezien figuur zijn geweest in zijn geboortedorp gedurende zijn leven. Na zijn dood raakte hij grotendeels in de vergetelheid. Vooral zijn talloze tekeningen, her en der in openbare en particuliere collecties verspreid, bleven en blijven getuigen van het kunstenaarschap van deze Waalwijker.

In 1994 ontving het Waalwijkse gemeentearchief een collectie notities en fotokopieën over Van Lieshout en zijn werk, hoofdzakelijk in de jaren tachtig bijeengebracht door de heer J.A. Swarts uit Waalwijk. Dit interessante materiaal werd het jaar erna nog verrijkt met talloze originele tekeningen van Van Lieshout die het gemeentearchief, samen met het archief van het [[Sint Jorisgilde]] uit particulier bezit verwierf. De beide collecties vormden de basis van een tentoonstelling van het Waalwijkse gemeentearchief over het leven en werk van deze vergeten 19de eeuwse Waalwijkse kunstenaar, die in de maanden juni en juli 1997 te zien was in de bibliotheek te Waalwijk. Dit artikel vormt een eerste schriftelijke neerslag van de in het kader van deze expositie verzamelde gegevens en beoogt dan ook niet volledig te zijn.<ref>Ik [Jac. Biemans] wil dit artikel graag opdragen aan de Waalwijkse heemkundige de Heer J.A. Swarts, die de bescheidenheid, correctheid en historische interesse als Van Lieshout bezit en mij op het spoor zette van de boeiende Van Lieshout. Ik hoop dat het gemeentearchief met de tentoonstelling en dit artikel enigszins tegemoet komt aan zijn wensen.</ref>

==Afkomst==

[[Bestand:Gecalligrafeerd gezinsoverzicht A.B. van Lieshout ca 1850.jpg|thumb|right|Gecalligrafeerd
gezinsoverzicht "Geboorte, huwelijk, en dood Gers. van Lieshout in den echten staat getreden met Dimpa van Ballekom", ca. 1850
(Brabant-collectie Bibliotheek UvT Tilburg).]]

[[Bestand:Ansichtkaart Grotestraat Waalwijk met herbouwde huis familie Van Lieshout 1915.jpg|thumb|left|Grotestraat te Waalwijk, met links het na 1824 herbouwde huis van de familie Van Lieshout, ansichtkaart, 1915 (GAW, nr. 4459).]]

[[Bestand:Tekening raadhuis Waalwijk na stadsbrand 1824 door A.B. van Lieshout 1825.jpg|thumb|right|Tekening van het raadhuis van Waalwijk na de stadsbrand van 1824, A.B. van Lieshout, 1825 (Gemeentearchief Waalwijk).]]

Adrianus Benedictus van Lieshout werd in januari 1802 in Waalwijk geboren als zoon van Gerardus van Lieshout en Dimphina van Ballekom. Vader Van Lieshout was meestertimmerman en afkomstig uit Loon op Zand. Na zijn huwelijk in 1789 met de Waalwijkse Dimphina van Ballekom vestigde het echtpaar zich in deze plaats. Van de tien kinderen die dit gezin voortbracht, bleven er uiteindelijk zes in leven.<ref>Deze en de hierna volgende bevolkingsgegevens zijn in hoofdzaak ontleend aan de doop-, trouw-, begraaf- en bevolkingsregisters van de gemeente Waalwijk. Het is opvallend dat het gezin Van Lieshout-Van Ballekom bij gebrek aan Waalwijkse bevolkingsgegevens als gevolg van de stadsbrand van 1824 slechts in volledigheid te reconstrueren valt met behulp van een gecalligrafeerd gezinsoverzicht dat, hoewel ongesigneerd, van A.B. van Lieshout moet zijn en bij de voorbereiding van de tentoonstelling werd aangetroffen in de Brabant-collectie van de Bibliotheek van de Katholieke Universiteit Brabant te Tilburg (zie afbeelding).</ref> Naast Adrianus waren dat zijn broer Theodorus (1790-1856) die huwde met Cornelia Verwiel en ook meester-timmerman werd, de drie ongehuwde zusters Petronella (1790-1855), Maria (1794-1880) en Adriana (1799-1884), allen mutsenmaakster, en de jongste zus Judith (1805-1836), die trouwde met "verwer" Hendrikus Baijens. Vader Van Lieshout kocht in 1806 voor f 900,- het huis A 84 in Waalwijk (nu [[Grotestraat]] 335-337). Dit pand was gelegen ten westen van het toenmalige raadhuis van Waalwijk (nu kantoor Noord-Braband). Samen met ruim 50 andere panden werd het huis in de as gelegd tijdens de grote [[stadsbrand]] van Waalwijk op 25 juni 1824, maar daarna weer opgebouwd.

Na het overlijden van vader in 1820 en moeder in 1847, bleven de drie ongehuwde zussen van A.B. van Lieshout hier wonen. Broer Theodorus, die in zijn vaders voetsporen was getreden, woonde elders in Waalwijk.

Adrianus Benedictus woonde in 's-Hertogenbosch, waar hij in de jaren twintig de kunstopleiding volgde en later werkzaam was.

Hij bleef ongehuwd. In 1850 keerde hij terug naar zijn geboorteplaats en woonde hij met zijn zussen en nicht Theodora Wilhelmina Baijens in zijn ouderlijk huis. A.B. van Lieshout
overleed kort na zijn 83ste verjaardag in januari 1885.

==Opleiding en loopbaan==

[[Bestand:Litho leden sociëteit De Harmonie Den Bosch door firma Mourot en Van Lieshout ca 1835-1838.jpg|thumb|left|Leden van sociëteit "De Harmonie" te 's-Hertogenbosch, waaronder (vierde van links) Van Lieshouts mede-vennoot J.F.M. Mourot, litho van de firma Mourot en Van Lieshout, 's-Hertogenbosch, ca. 1835-1838 (Overgenomen uit: Taxandria XIX (1912), NA P. 252).]]

[[Bestand:Bidprentje jongste zus A.B. van Lieshout 1836.jpg|thumb|right|Bidprentje van Van Lieshouts jongste zus. Tekening en gecalligrafeerde letters zijn vrijwel zeker door hem ontworpen: een aan een graf geknield persoon, 1836 (Collectie R. Zijlmans, Waalwijk).]]

[[Bestand:Fragment kaart Noord-Brabant 1842 door A.B. van Lieshout.jpg|thumb|left|Detail van blad II van de "Kaart der provincie Noord Braband (...)". Getekend door A.B. van Lieshout, uitgegeven 1842 (Brabant-collectie Bibliotheek UvT, Tilburg).]]

A.B. van Lieshout moet als zoon van een meester-timmerman vertrouwd zijn geraakt met nauwkeurig meet- en tekenwerk. Naast de nodige interesse zal hij hiervoor zeker ook de nodige aanleg hebben gehad. Van Lieshout werd na de lagere school immers toegelaten tot de Koninklijke School voor Nuttige en Beeldende Kunsten in 's-Hertogenbosch. Hier behaalde de 18-jarige Waalwijker in het cursusjaar 1820-1821 de eerste prijs in de bouwkunde. Tijdens de cursus van 1821-1822 werd Van Lieshout opnieuw bekroond met de eerste prijs in de ornamentkunde. Van Lieshouts tekeningen kregen waardering: op een tentoonstelling in Den Bosch in 1825 werd werk van Van Lieshout geëxposeerd. Na zijn opleiding aan de Bossche Koninklijke School verbleef hij (na 1828) onder meer in Brussel, waar hij vermoedelijk zijn opleiding voortzette. In de jaren dertig was Van Lieshout vennoot in de steendrukkerij ''Mourot en Comp.'' ��Oftewel ''Mourot en Van Lieshout''. Deze lithografiefirma was opgericht door Jean François Michel Mourot (1803-1847) en onderhield nauwe relaties met de Bossche Koninklijke School. Verschillende leerlingen van de school konden hier praktijkervaring opdoen, terwijl de drukkerij modellen voor het onderwijs kon leveren. Het bedrijf liet enige fraaie steendrukken na, maar was geen lang leven beschoren.<ref>R.A. van Zuylen, ''Gedenkboek der koninklijke school voor nuttige en beeldende kunsten, opgerigt te 's-Hertogenbosch in 1812 (...)'' ('s-Hertogenbosch 1859) blz. 33-34, 75; P.A. Scheen, ''Lexicon van beeldend kunstenaars in Nederland 1750-1950'' (Den Haag 1969), deel 1 (A-L), 708, deel 2 (M-Z), 78-79.</ref>

Of het de opvallende studieresultaten waren die Van Lieshout uiteindelijk aan een definitieve baan hebben geholpen, of de invloed van de Waalwijker [[Leonardus D. van Heijst|L.D. van Heijst]], werkzaam bij het kadaster en later burgemeester van Waalwijk.<ref>Zie hierover mijn bijdrage 'Napoleon, Van Heijst en het kadaster in Waalwijk', ''De Klopkei'' 19 (1995) blz. 121-127.</ref> In ieder geval was Van Lieshout in de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw in dienst bij het kadaster in ' s-Hertogenbosch.

Aanvankelijk in de rang van boekhouder, werd hij in 1840 als tekenaar aangesteld. Het was in deze periode dat hij zijn bekendste werk vervaardigde: de "kaart van de Provincie Noord Braband" (1842). Deze was op basis van kadastrale opmetingen van zijn collega's L. van der Voort Pieck en M. Kuyl op de schaal 1:50.000 en in 12 bladen getekend door A.B. van Lieshout. In een artikel uit 1853 over aardrijkskundige publicaties van die tijd wordt Van Lieshout geroemd om deze en een andere kaart: "''Zoo is ook, om thans wat meer bij huis te blijven, de Kaart van Noord-Brabant door wijlen den Heer Pieck - wel te verstaan dat eigenlijk een ander er zeven jaren op geblokt heeft - oneindig veel nauwkeuriger, verstandiger en bruikbaarder dan het beste wat de Cartographie, in drie eeuwen van beschaving en vooruitgang, van den Lande der Taxandriërs gemaakt had. Dat voortreflijk werk is echter hoog in prijs en niet zoo gemakkelijk overal neer te hangen, waar men eene kaart van onze meest-uitgestrekte provincie noodig heeft. (...) Nog zagen wij dezer dagen eene bijzondere fraaije Reiskaart van 's-hertogenbosch naar Schiedam per Stoomboot, mede uitgegeven door den verdienstelijken Steendrukker M. van Osch. Dit kaartje, in de manier der duitsche Rijn- en Moezelkaarten bewerkt, is men aan de naauwkeurige vlijtigheid van den Heer A.B. van Lieshout verschuldigd, en deze, soo wij ons niet bedriegen, is eigenlijk de man, die ook de straksgenoemde groote Kaart van Noord-Brabant vervaardigde, en daaraan heel wat beters verdiend had dan het kleinpensioen waarmede hij in het dorp Waalwijk thans vergeten leeft.''"<ref>Het met "R" ondertekende artikel verscheen in het tijdschrift van J. Wap, ''Astrea Maandschrift voor schoone kunsten, wetenschappen en letteren'' 3 (1853) 5 (augustus) blz. 140-141.</ref>

==Werk in Waalwijk==

[[Bestand:Zelfportret A.B. van Lieshout ca 1855.jpg|thumb|right|Zelfportret van A.B. van Lieshout in de Legger van het Waalwijkse Sint-Jorisgilde, ca. 1855 (Gemeentearchief Waalwijk).]]

[[Bestand:Ledenlijst Gilde Sint-Joris Waalwijk door A.B. van Lieshout ca 1856.jpg|thumb|left|Ledenlijst van het Waalwijkse Sint-Jorisgilde met afbeelding van de patroonheilige, enige historische gegevens en attributen, A.B. van Lieshout, ca. 1856 (Gemeentearchief Waalwijk).]]

[[Bestand:Tekening NH Kerk aan de Haven Waalwijk door A.B. van Lieshout 1857.jpg|thumb|right|De Nederlands-hervormde kerk aan de haven te Waalwijk. Tekening van A.B. van Lieshout, 1857 (Gemeentearchief Waalwijk).]]

Zoals uit het bovenstaande blijkt, vestigde A.B. van Lieshout zich na zijn vroege pensionering bij het kadaster in oktober 1850 weer in zijn geboorteplaats Waalwijk. Als tekenaar was hij in zijn geboortedorp een veelgevraagd ontwerper voor eretekens, erebogen, versierselen en dergelijke.

In 1858 werd besloten in Waalwijk een gemeentelijke [[tekenschool]] op te richten. A.B. van Lieshout werd als "oud tekenaar bij het kadaster" benaderd om directeur te worden. Van Lieshout stemde hier "''ten belange van den ambachtsman en ter liefde van de kunst''" mee in.

Hij vroeg hierbij geen salaris uit de gemeentekas maar maakte wel het voorbehoud om, "''des verkiezende, altijd deze betrekking te kunnen neerleggen''". In januari 1859 ging de school van start in een deel van het oude raadhuis aan de Grotestraat. Als tegemoetkoming ontving Van Lieshout jaarlijks een blijk van erkenning in de vorm van een boek ter waarde van f 30,- tot f 40,-. Later kreeg hij een vast salaris van f 75,- per jaar. In 1869 kon de cursus niet van start gaan omdat de docenten Van Lieshout en Meulkens formeel geen lesbevoegdheid hadden. De school bleef vier jaar gesloten. In 1873 werd de
tekenschool heropgericht. Opnieuw werd Van Lieshout benaderd voor het directeurschap, maar ditmaal bedankte hij. Daarbij zal wellicht niet alleen zijn ouderdom, maar ook zijn aangetaste eer een rol hebben gespeeld. [[Th.A. van Delft]] (1848-1904), vermoedelijk oud-leerling aan de tekenschool, werd nu directeur. In 1889 kwam een gebouw tot stand in de [[Stationsstraat]] (nu modehuis [[Van Dijk]]) waar ook de "teekenschool" een nieuw onderkomen kreeg.<ref>Gemeentearchief Waalwijk, Archief gemeentebestuur Waalwijk (1807) 1811-1921 (1941), inv.nrs. 6-11, registers van notulen van de raadsvergaderingen.</ref>

==Oud maar actief==

[[Bestand:Humoristische tekening door A.B. van Lieshout ca 1860.jpg|thumb|left|Humoristische tekening over het vertrek van een kapelaan te Baardwijk en de aankomst van een kapelaan te Waalwijk, A.B. van Lieshout, ca. 1860 (Gemeentearchief Waalwijk).]]

[[Bestand:Portret A.B. van Lieshout op 68-jarige leeftijd door A.J. Madiol.jpg|thumb|right|Portret van A.B. van Lieshout op 68-jarige leeftijd. Olieverf door de Waalwijkse schilder A.J. Madiol (1845-1927), in 1916 door de erfgenamen geschonken aan de gemeente Waalwijk (Gemeentearchief Waalwijk).]]

[[Bestand:Tekening koningsschild Gilde Sint-Joris Waalwijk door A.B. van Lieshout 1865.jpg|thumb|left|Tekening van één van de koningsschilden van het Waalwijkse Sint-Jorisgilde door A.B. van Lieshout, 1865 (Gemeentearchief Waalwijk).]]

Van Lieshout bleef ook na zijn actieve loopbaan bezig met tekenen. Voor diverse particulieren, instellingen en verenigingen in en buiten Waalwijk maakte hij ontwerpen voor diploma' s, erebogen, medailles, schilden etc. De Koninklijke handboogschutterij "Recht door Zee" benoemde Van Lieshout tot erelid. In de door hem opgezette legger van het Waalwijkse St. Jorisgilde beeldde Van Lieshout zichzelf af als Lid van Verdiensten. Als devies bij zijn "wapenschild" met tekenattributen staat zijn motto "Past en meet wel".<ref>Over het archief van dit gilde en de hierbij behorende "collectie Van Lieshout": Jac. Biemans, 'Met liggend vaandel en slaande trom. Het Sint-Jorisgilde te Waalwijk en zijn bezittingen (ca. 1530-1880)', ''Brabants Heem'' 47 (1995) blz. 108-116. In 1996 verwierf de gemeente Waalwijk een zilveren herinneringsschild van het gilde dat "uit erkentelijkheid aan hunnen medebroeder A.B. van Lieshout" was geschonken in 1855. Het schild, vervaardigd door de Waalwikjse zilversmid Van Giersbergen, toont het genoemde wapen van Van Lieshout en berust momenteel in het gemeentearchief.</ref> Deze spreuk bleef hij gedurende zijn verdere leven trouw: ook het maken van kaarten en historietekeningen bleef hem trekken. Een belangrijk deel van zijn werk heeft een documenterend karakter, hetzij getekend, hetzij geschreven. Hiertoe behoren onder meer tekeningen van het afgebrande Waalwijkse raadhuis, een plattegrond van de [[schuurkerk]], een plattegrond van de grote Waalwijkse stadsbrand, een kaart van de overstromingsramp in Nieuwkuijk.

Op 30 januari 1885 overleed de ijverige tekenaar.

De Waalwijkse Echo van het Zuiden schreef bij die gelegenheid: "''Onze gemeente heeft een zwaar verlies geleden door het afsterven van den om zijne werken door ons gansche vaderland beroemden teekenaar, den weledelen heer Adrianus Benedictus van Lieshout, oud-ambtenaar van het kadaster, die gisteren in den hoogen ouderdom van 83 jaren, na eene korstondige ongesteldheid overleed, tot zijne laatste oogenblikken nog met jeugdigen ijver bezield (...) Wat hij voor Waalwijk, - wat hij voor Noordbrabant, - ja, laat ons vrij zeggen, wat hij voor heel Nederland geweest is, getuigen zijn talrijke kadastrale kaarten en andere teekeningen, die alle ware juweelen van pennevruchten kunnen genoemd worden.''"

Na de dood van Van Lieshout werden al zijn tekeningen en goederen nagelaten aan zijn nicht Theodora Wilhelmina Bayens (1835-1897). Haar broer schonk een deel van de Van Lieshoutnalatenschap aan instellingen als de gemeente Waalwijk (portret van Van Lieshout geschilderd door Madiol, 1870) en het St. Jorisgilde. Het overige materiaal, zoals "''Boek- en Plaatwerken waaronder een zeldzame verzameling van wijlen den kunsttekenaar van Lieshout''" werd in 1916 publiek verkocht en raakte hierdoor verspreid.<ref>Enige belangrijke stukken bevinden zich inmiddels (weer) in de openbare collecties van het Gemeentearchief Waalwijk, het Noordbrabants Museum te 's-Hertogenbosch en de Brabant-collectie van de Bibliotheek van de KUB te Tilburg. Andere werken van Van Lieshout, zoals de in opdracht vervaardigde kaart van het landgoed Plantloon en enige familieportretten bevinden zich in particulier bezit.</ref> De tekeningen en geschriften zijn inderdaad het fraaie bewijs van het vakmanschap en de accuratesse van Van Lieshout. Naast deze papieren nalatenschap houdt enkel de naam "A.B. van Lieshoutlaan" de herinnering levend aan deze negentiende-eeuwse Waalwijkse kunstenaar. Moeten we misschien niet eens een herinneringssteen aanbrengen met zijn portret aan het pand dat thans op de plaats staat waar A.B. van Lieshout werd geboren en een groot deel van zijn leven
woonde?

{{Appendix||2=
==Appendix==
===Bronnen===
De oorspronkelijke tekst van dit artikel is met toestemming van de auteur Jac. Biemans overgenomen uit: 'Adrianus Benedictus van Lieshout (1802-1885), Leven en werk van een vergeten Waalwijkse tekenaar en calligraaf', ''De Klopkei'' (21e jaargang, 4e kwartaal 1997) blz. 127.
===Voetnoten===
{{References}}
}}

[[Categorie:Kunst en cultuur]]
[[Categorie:Mensen]]
[[Categorie: Tekenaars]]

{{DEFAULTSORT:Lieshout, Adrianus Benedictus van}}